دوره 23، شماره 81 - ( بهار 1397 )
دوره 23 شماره 81 صفحات 52-29 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Izadi Fard A A, Kaviar H, Hossein nejad S M. Proof-needed jurisprudential justice of judge in Imamiyah jurisprudence and Iranian law. دیدگاه‌های حقوقی 2018; 23 (81) :29-52
URL: http://jlviews2.ujsas.ac.ir/article-1-1116-fa.html
URL: http://jlviews2.ujsas.ac.ir/article-1-1116-fa.html
ایزدی فرد علی اکبر، کاویار حسین، حسین نژاد سید مجتبی. عدالت نفسانی قاضی در فقه امامیه و حقوق ایران. دیدگاه‌های حقوق قضایی. 1397; 23 (81) :29-52
1- استاد دانشگاه مازندران
2- استادیار گروه حقوق دانشگاه اراک
3- استادیار موسسه آموزش عالی پارسا- بابلسر ، hosseinkaviar@gmail.com
2- استادیار گروه حقوق دانشگاه اراک
3- استادیار موسسه آموزش عالی پارسا- بابلسر ، hosseinkaviar@gmail.com
چکیده: (4106 مشاهده)
چکیده فارسی:
عدالت از جمله شرایط مهم قاضی از دیدگاه اسلام است. در قانون اساسی ایران نیز در ضمن اصل 158، یکی از وظایف رئیس قوه قضائیه، استخدام قضات عادل و شایسته مقرر شده است. همچنین مطابق با اصل 163 صفات و شرایط قاضی طبق موازین فقهی به وسیله قانون معین می‌شود. قانون‌گذار در آیین‌نامه جذب داوطلبان تصدّی امر قضا مصوّب 1392، عدالت را یکی از شرایط تصدّی امر قضا تعیین کرده است. با توجه به اینکه مفهوم عدالت برگرفته از فقه امامیه است و مراد از عدالت نیز در نظام قضایی ایران همان عدالت مطرح شده در فقه است، نگارندگان به تبیین فقهی مفهوم عدالت می‌پردازند. شرط عدالت قاضی، مورد اتّفاق کلیه‌ی فقهاء است. اما در این که عدالت، صِرف حُسن ظاهر است یا این که عدالت مجرّد ترک معاصی است یا اینکه عدالت اجتناب از کبائر، حفظ از صغائر و محافظت بر مروّت است یا این که عدالت عدم انجام معاصی از روی ملکه است یا ملکه‌ای نفسانی که فرد را به تقوی و مروّت وادار می‌کند، بین فقهاء اختلاف است. طرفداران قول‌های اول، دوم و سوم قایل به عدالت عملی و طرفداران اقوال چهارم و پنجم، قایل به عدالت نفسانی هستند. در جمع بین نظرهای مزبور اگرچه می‌توان از باب جمع بین نظریه عدالت نفسانی و عدالت عملی، نظریه «عدالت نفسانی حداقلی» را مطرح کرد، و لیکن در باب قضا با توجه به خطیر بودن منصب قاضی، علی‌القاعده باید عدالت نفسانی حداکثری را در قاضی لحاظ کرد، منتها با توجه به پیچیدگی خاص عدالت نفسانی و نادرالوقوع بودن آن، مرتبه پس از عدالت نفسانی؛ یعنی مرتبه «عدالت قریب به عدالت نفسانی» که مرتبه‌ای بالاتر از «عدالت نفسانی حداقلی» می‌باشد، معتبر است و در اعتبار این مرحله از عدالت در قاضی با توجه به اهمیت بسزای منصب قضا، فرقی بین قاضی مجتهد و مأذون نیست.
عدالت از جمله شرایط مهم قاضی از دیدگاه اسلام است. در قانون اساسی ایران نیز در ضمن اصل 158، یکی از وظایف رئیس قوه قضائیه، استخدام قضات عادل و شایسته مقرر شده است. همچنین مطابق با اصل 163 صفات و شرایط قاضی طبق موازین فقهی به وسیله قانون معین می‌شود. قانون‌گذار در آیین‌نامه جذب داوطلبان تصدّی امر قضا مصوّب 1392، عدالت را یکی از شرایط تصدّی امر قضا تعیین کرده است. با توجه به اینکه مفهوم عدالت برگرفته از فقه امامیه است و مراد از عدالت نیز در نظام قضایی ایران همان عدالت مطرح شده در فقه است، نگارندگان به تبیین فقهی مفهوم عدالت می‌پردازند. شرط عدالت قاضی، مورد اتّفاق کلیه‌ی فقهاء است. اما در این که عدالت، صِرف حُسن ظاهر است یا این که عدالت مجرّد ترک معاصی است یا اینکه عدالت اجتناب از کبائر، حفظ از صغائر و محافظت بر مروّت است یا این که عدالت عدم انجام معاصی از روی ملکه است یا ملکه‌ای نفسانی که فرد را به تقوی و مروّت وادار می‌کند، بین فقهاء اختلاف است. طرفداران قول‌های اول، دوم و سوم قایل به عدالت عملی و طرفداران اقوال چهارم و پنجم، قایل به عدالت نفسانی هستند. در جمع بین نظرهای مزبور اگرچه می‌توان از باب جمع بین نظریه عدالت نفسانی و عدالت عملی، نظریه «عدالت نفسانی حداقلی» را مطرح کرد، و لیکن در باب قضا با توجه به خطیر بودن منصب قاضی، علی‌القاعده باید عدالت نفسانی حداکثری را در قاضی لحاظ کرد، منتها با توجه به پیچیدگی خاص عدالت نفسانی و نادرالوقوع بودن آن، مرتبه پس از عدالت نفسانی؛ یعنی مرتبه «عدالت قریب به عدالت نفسانی» که مرتبه‌ای بالاتر از «عدالت نفسانی حداقلی» می‌باشد، معتبر است و در اعتبار این مرحله از عدالت در قاضی با توجه به اهمیت بسزای منصب قضا، فرقی بین قاضی مجتهد و مأذون نیست.
نوع مطالعه: پژوهش كاربردي |
موضوع مقاله:
حقوق خصوصی
دریافت: 1396/8/23 | ویرایش نهایی: 1397/10/12 | پذیرش: 1397/3/20 | انتشار: 1397/8/1 | انتشار الکترونیک: 1397/8/1
دریافت: 1396/8/23 | ویرایش نهایی: 1397/10/12 | پذیرش: 1397/3/20 | انتشار: 1397/8/1 | انتشار الکترونیک: 1397/8/1
فهرست منابع
1. قرآن کریم.
2. آخوند خراسانی، محمد کاظم (1409 ق)، کفایه الأصول، قم: موسسه آل البیت (ع ) .
3. آشتیانی، محمد حسن (1404 ق)، کتاب القضاء، چاپ دوم، قم: انتشارات هجرت.
4. ابن ادریس حلی، محمد بن منصور (1411 ق)، السرائر، ج 2، چاپ دوم، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
5. ابن براج طرابلسی، عبدالعزیز (1406 ق)، المهذب، ج 2، قم: مؤسسه نشر اسلامی.
6. ابن حمزه، محمد بن علی (1408 ق)، الوسیله، چاپ اول، قم: کتابخانه آیت الله مرعشی.
7. ابن فهد حلی، احمد بن محمد (1409 ق)، الرسائل العشر، چاپ اول، قم: کتابخانه آیت الله مرعشی.
8. ابن منظور، ابی الفضل جمال الدین (1405 ق)، لسان العرب، ج 9، چاپ اول، قم: نشر ادب الحوزه.
9. ابو البرکات، احمد الدردیر (بیتا)، الشرح الکبیر، ج 4، بیروت: دارالاحیاء الکتب العربیه.
10. امامی، حسن (1372 ش)، حقوق مدنی، ج 6، چاپ سوم، تهران: انتشارات اسلامیه.
11. انصاری، مرتضی (1414 ق)، رسائل الفقهیه، چاپ اول، قم: مطبعه باقری.
12. انصاری، مرتضی(1428 ق)، فرائد الأصول، ج 4، قم: مجمع الفکر الاسلامی.
13. انصاری، مرتضی (1415 ق)، قضاء و شهادات، چاپ اول، قم: مطبعهی باقری.
14. انصاری، مرتضی (بیتا)، کتاب الصلاه، ج 1 و 2، نسخهی خطی، مؤسسه آل البیت (ع) لاحیاء التراث.
15. خوانساری، احمد (1355 ش)، جامع المدارک فی شرح المختصر النافع، ج 1، چاپ دوم، تهران: مکتب صدوق.
16. خویی، ابوالقاسم (1410 ق)، محاضرات فی اصول الفقه، ج 2، چاپ سوم، قم: مؤسسه ی نشر اسلامی.
17. دسوقی، شمس الدین محمد بن عرفه (بیتا)، حاشیه الدسوقی علی الشرح الکبیر، ج 1 و 4، بیروت: دارالاحیاء الکتب العربیه.
18. دهخدا، علی اکبر (1377 ش)، لغت نامه، ج 10، چاپ دوم از دورهی جدید، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
19. دیّانی، عبدالرسول (1385 ش)، ادلّهی اثبات دعوی در امور مدنی و کیفری، چاپ اول، تهران: انتشارات تدریس.
20. راغب اصفهانی، ابوالقاسم الحسین بن محمد (1404 ق)، المفردات فی غریب القرآن، چاپ اول، دفتر نشر کتاب.
21. راوندی، قطب الدین (1405 ق)، فقه القرآن، ج 1، چاپ دوم، قم: کتابخانهی آیت الله مرعشی نجفی.
22. سبزواری، محمد باقر (بیتا)، ذخیره المعاد، ج 2، چاپ سنگی، قم: مؤسسه آل البیت (ع).
23. سرخسی، شمس الدین (1406 ق)، المبسوط، ج 16، بیروت: دارالمعرفه.
24. سمرقندی، علاء الدین (1414 ق)، تحفه الفقهاء، ج 3، چاپ دوم، بیروت: دارالکتب العلمیه.
25. سید عاملی، محمد بن علی موسوی عاملی (1410 ق)، مدارک الاحکام، ج 4، چاپ اول، قم: مؤسسه آل البیت (ع).
26. شربینی، محمد (1958 م)، مغنی المحتاج الی معرفه معانی الفاظ المنهاج، ج 4، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
27. شهید اول، محمد بن مکی (1414 ق)، الدروس الشرعیه، ج 1 و 2، چاپ اول، قم: مؤسسه نشر اسلامی.
28. شهید اول، محمد بن مکی (1272 ق)، الذکری، چاپ سنگی، طبع قدیم.
29. شهید اول، محمد بن مکی (1372 ش)، القواعد و الفوائد، ج 2، مشهد: دانشگاه فردوسی.
30. شهید ثانی، زین الدین الجبعی العاملی (1413 ق)، الروضه البهیه، ج 2، چاپ اول، قم: مؤسسه المعارف الاسلامیه.
31. شهید ثانی، زین الدین الجبعی العاملی (1416 ق)، مسالک الافهام، ج 1 و 13 و 14، چاپ اول، قم: مؤسسه المعارف الاسلامیه.
32. شیخ صدوق، محمد بن علی بن حسین بن بابویه (1404 ق)، کتاب من لایحضره الفقیه، ج 3، چاپ دوم، قم: جامعه المدرسین.
33. شیخ صدوق، محمد بن علی بن حسین بن بابویه (1418 ق)، الهدایه فی الاصول و الفروع، چاپ اول، قم: مؤسسه الامام الهادی (ع).
34. شیخ طوسی، ابی جعفر محمد بن حسن بن علی (بیتا)، الاستبصار، ج 3، قم: دارالکتب الاسلامیه.
35. شیخ طوسی، ابی جعفر محمد بن حسن بن علی (1417 ق)، الخلاف، ج 6، چاپ اول، قم: مؤسسه نشر اسلامی.
36. شیخ طوسی، ابی جعفر محمد بن حسن بن علی (1351 ش)، المبسوط، ج 8، قم: مکتبه مرتضویه.
37. شیخ طوسی، ابی جعفر محمد بن حسن بن علی (بیتا)، النهایه، قم: انتشارات قدس محمدی.
38. شیخ مفید، ابی عبدالله محمد بن نعمان (1410 ق)، المقنعه، قم: مؤسسه نشر اسلامی.
39. طباطبایی یزدی، محمد کاظم (1376 ش)، سؤال و جواب، به اهتمام مصطفی محقق داماد، چاپ اول، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
40. طباطبایی یزدی، محمد کاظم (1420 ق)، عروه الوثقی، ج 3، چاپ اول، قم: مؤسسه نشر اسلامی.
41. طبری، ابی جعفر محمد بن جریر (بیتا)، جامع البیان، ج 3، بیروت: دار الفکر.
42. علامه حلی، حسن بن یوسف (1410 ق)، ارشادالاذهان، ج 2، چاپ اول، قم: مؤسسه نشر اسلامی.
43. علامه حلی، حسن بن یوسف (1413 ق)، قواعد الاحکام، ج 3، چاپ اول، قم: مؤسسه نشر اسلامی.
44. علامه حلی، ابو منصور حسن بن یوسف (1415 ق)، مختلف الشیعه، ج 8، چاپ اول، قم: مؤسسه نشر اسلامی.
45. عمید زنجانی، عباس علی (1421 ق)، فقه سیاسی، ج 1، چاپ چهارم، تهران: انتشارات امیر کبیر.
46. فاضل الآبی، زین الدین ابی علی الحسن بن ابی طالب (1408 ق)، کشف الرموز فی شرح المختصر النافع، ج 2، چاپ اول، قم: مؤسسه نشر اسلامی.
47. فاضل لنکرانی، محمد فاضل (1420 ق)، تفصیل الشریعه- القضاء و الشهادات، چاپ اول، قم: مرکز فقهی ائمه اطهار(ع).
48. فاضل مقداد، جمال الدین (1343 ش)، کنز العرفان فی فقه القرآن، ج 2، تصحیح و تعلیق از محمد باقر شریف زاده و محمد باقر بهبودی، تهران: مکتبه المرتضویه لاحیاء الآثار الجعفریه.
49. فاضل هندی، بهاء الدین محمد بن حسن بن محمد اصفهانی (1405 ق)، کشف اللثام، ج 2 و 4، قم: کتابخانه آیت الله العظمی مرعشی نجفی.
50. فخر المحققین، محمد بن حسن (1389 ق)، ایضاح الفوائد، ج 4، چاپ اول، قم: مطبعه علمیه.
51. قدامه، ابی محمد عبدالله بن احمد محمد بن قدامه (بیتا)، المغنی، ج 12، بیروت: دارالکتاب العربی.
52. کاتوزیان، امیر ناصر (1385 ش)، اثبات و دلیل اثبات، ج 2، چاپ سوم، تهران: نشر میزان.
53. کاشانی حنفی، ابوبکر بن مسعود (1409 ق)، بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع، ج 6، چاپ اول، پاکستان: مکتبه الحبیبیه.
54. کرکی، علی بن حسین (1412 ق)، رسائل الکرکی، ج 1 و 3، قم: مؤسسه نشر اسلامی.
55. کلینی، ابوجعفر محمد بن یعقوب (1407 ق)، الکافی، ج7، بیجا: دار الکتب الاسلامیه.
56. مجلسی، محمد باقر (1983 م)، بحار الانوار، ج 68، چاپ دوم، بیروت: مؤسسه الوفاء.
57. محقق اردبیلی، احمد مقدس اردبیلی (بیتا)، زبده البیان فی احکام القرآن، قم: مکتبه المرتضویه لاحیاء الآثار الجعفریه.
58. محقق اردبیلی، احمد مقدس اردبیلی (1404 ق)، مجمع الفائده و البرهان، ج 2، 9 و 12، قم: جامعه المدرسین.
59. محقق حلی، ابوالقاسم نجم الدین جعفر بن حسن (1409 ق)، شرایع الاسلام، ج 3 و 4، چاپ دوم، تهران: انتشارات استقلال.
60. ایزدی فرد، علی اکبر (1389 ش)، عدالت نفسانی حداقلی شهود، فصلنامه ی مطالعات حقوق خصوصی، شماره 4، زمستان، صص 98-79.
61. ایزدی فرد، علی اکبر (1386 ش)، ویژگیهای تفسیر فقهی کنز العرفان فاضل مقداد، فصلنامهی مطالعات اسلامی، شماره 78، زمستان، صص 69-41.
62. بازگیر، یدالله (1383 ش)، قانون مدنی در آیینهی آراء دیوان عالی کشور (ادلّهی اثبات دعوی)، چاپ دوم، تهران: انتشارات فردوسی.
63. بحرانی، یوسف (بیتا)، الحدائق الناضره، ج 10 و 11، قم: جامعه مدرسین.
64. بهجت، محمدتقی (1420 ق)، جامع المسائل، چاپ اول، قم: انتشارات شفق.
65. بهوتی، منصور بن یونس (1418 ق)، کشاف القناع، ج 6، چاپ اول، بیروت: دارالکتب العلمیه.
66. جصاص، ابی بکر احمد بن علی رازی (1415 ق)، احکام القرآن، ج 1، چاپ اول، بیروت: دار الکتب العلمیه.
67. جعفری لنگرودی، محمد جعفر (1381 ش)، مبسوط در ترمینولوژی حقوق، ج 5، چاپ دوم، تهران: انتشارات گنج دانش، تهران.
68. جندی، خلیل بن اسحاق (1416 ق)، مختصر خلیل، چاپ اول، بیروت: دارالکتب العلمیه.
69. جوهری، اسماعیل بن حماد (1407 ق)، الصحاح، ج 2، چاپ چهارم، بیروت: دارالعلم للمایین.
70. حائری شاهباغ، علی (1382 ش)، شرح قانون مدنی، ج 2، چاپ دوم، تهران: انتشارات گنج دانش.
71. حرّعاملی، محمد بن حسن (1414 ق)، وسائل الشیعه، ج 11 و 27، چاپ دوم، قم: مؤسسه آل البیت (ع) لاحیاء التراث.
72. حسینی حائری، کاظم (1415 ق)، القضاء فی فقه الاسلامی، چاپ اول، قم: مجمع الفکر الاسلامی.
73. حسینی شیرازی، سید محمد (1409 ق)، الفقه، بیروت: دارالعلوم.
74. حسینی دشتی، مصطفی (1385 ش)، معارف و معاریف (دایره المعارف جامع اسلامی)، ج 5، چاپ اول، تهران، مؤسسهی فرهنگی آرایه.
75. حسینی عاملی، سید جواد بن محمد (بیتا)، مفتاح الکرامه، ج10، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
76. حسینی مراغی، میر عبدالفتاح (1417 ق)، العناوین، ج 2، چاپ اول، قم: مؤسسه نشر اسلامی.
77. حطاب الرعینی، ابی عبدالله محمد بن عبدالرحمن مغربی (1416 ق)، مواهب الجلیل لشرح مختصر الخلیل، ج 8، چاپ اول، بیروت: دارالکتب العلمیه.
78. حلبی، ابوصلاح (1403 ق)، الکافی فی الفقه، اصفهان: مکتب امیر المؤمنین (ع).
79. مظفر، محمد رضا (1370 ش)، اصول فقه، ج 2، چاپ چهارم، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
80. مظفر، محمد رضا (1408 ق)، المنطق، قم: انتشارات فیروزآبادی.
81. موسوی اردبیلی، سید عبد الکریم (1423 ق)، فقه القضاء، ج 1، قم: بی نا.
82. موسوی خمینی، روح الله (1390 ق)، تحریر الوسیله، ج 1 و 2، چاپ دوم، قم: دارالکتب العلمیه (اسماعیلیان).
83. موسوی گلپایگانی، محمد رضا (1401 ق)، القضاء، ج 1، قم: دارالقرآن الکریم.
84. مومن، محمد (1422ق)، مبانی تحریر الوسیله - القضاء و الشهادات، چاپ اول، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
85. نجفی، محمد حسن (1362 ش)، جواهر الکلام، ج 11، 13 و 40، چاپ سوم، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
86. نراقی، احمد (1419 ق)، مستند الشیعه، ج 4 و 18، چاپ اول، مشهد: مؤسسه آل البیت (ع).
87. وحید بهبهانی، محمد باقر (1417 ق)، حاشیه مجمع الفائده و البرهان، چاپ اول، قم: تحقیق و نشر از مؤسسه علامه وحید بهبهانی.
88. وحید بهبهانی، محمد باقر (1419 ق)، رسائل الفقهیه، چاپ اول، قم: مؤسسه علامه وحید بهبهانی.
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
